Ο Δρ. Θεόδωρος Φούσκας, Κοινωνιολόγος (PhD) του Παντείου Πανεπιστημίου, ειδικός στα θέματα μετανάστευσης, μίλησε αποκλειστικά στο Nea Smyrni live για το διδακτικό και ερευνητικό του έργο με αφορμή την έκδοση της μονογραφίας του με τίτλο: “Κοινότητες” Μεταναστών και Εργασιακή Αντιπροσώπευση: Οι Επιπτώσεις της Χαμηλού Κύρους Εργασίας Πέντε Μεταναστευτικών Ομάδων στη Συμμετοχή στους Εργασιακούς Συλλόγους τους, από τις εκδόσεις Παπαζήση και τη διοργάνωση της παρουσίασής του από το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του δήμου Νέας Σμύρνης ,την Παρασκευή 2 Νοεμβρίου στον «Γαλαξία».
ΕΡ.: Κύριε Φούσκα καλησπέρα σας. Ευχαριστώ για το χρόνο που διαθέτετε για να πραγματοποιήσουμε αυτή τη συνέντευξη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου σας “Κοινότητες” μεταναστών και εργασιακή αντιπροσώπευση: Οι Επιπτώσεις της Χαμηλού Κύρους Εργασίας Πέντε Μεταναστευτικών Ομάδων στη Συμμετοχή στους Εργασιακούς Συλλόγους τους, από τις εκδόσεις Παπαζήση και εν όψει της παρουσίασής του στο Δήμο Νέας Σμύρνης.
Θ. Φ.: Σας ευχαριστώ κι εγώ για το ενδιαφέρον σας στο έργο μου καθώς και για την τιμή που μου κάνει το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του δήμου Νέας Σμύρνης να διοργανώσει μαζί με τις εκδόσεις Παπαζήση την παρουσίαση του βιβλίου μου.
ΕΡ.: Είναι και για εμάς ιδιαίτερη χαρά που πραγματοποιείτε την παρουσίαση του σημαντικού αυτού βιβλίου σας στον δήμο μας. Μιλήστε μου παρακαλώ για το μέχρι τώρα ακαδημαϊκό και ερευνητικό σας έργο.
Θ. Φ.: Ευχαρίστως. Είμαι διδάκτωρ κοινωνιολογίας (PhD). Ειδικεύομαι στα θέματα μετανάστευσης, εργασίας των μεταναστών, μεταναστευτικών κοινοτικών οργανώσεων, πολιτικής συμμετοχής και συνδικαλισμού των μεταναστών. Σπούδασα Κοινωνιολογία στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών (2004) όπου ολοκλήρωσα τη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο: «Κοινωνιολογία, Μετανάστευση και Εργασία: “Κοινότητες” Μεταναστών και Εργασιακή Αντιπροσώπευση: Οι Επιπτώσεις της Εργασίας και της Απασχόλησης των Μεταναστών στη Συμμετοχή τους σε Πέντε Εργασιακούς Συλλόγους Μεταναστών στην Αθήνα» (2010) με «Άριστα». Αναγορεύτηκα Διδάκτωρ του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου το 2010. Είμαι συγγραφέας της μονογραφίας: Θ. Φούσκας (2012) “Κοινότητες” Μεταναστών και Εργασιακή Αντιπροσώπευση: Οι Επιπτώσεις της Χαμηλού Κύρους Εργασίας Πέντε Μεταναστευτικών Ομάδων στη Συμμετοχή στους Εργασιακούς Συλλόγους τους. Αθήνα: Παπαζήσης, σ.778, ISBN: 978-960-02-2685-0. Επίσης, έχω εκδόσει άρθρα και πραγματοποιήσει εισηγήσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, σε συνέδρια και ημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για τις επιπτώσεις της χαμηλού κύρους εργασίας στην οργάνωση και αντιπροσώπευση των μεταναστών με μικρο-κοινωνιολογικές μεθόδους έρευνας. Πρόσφατες δημοσιεύσεις μου μεταξύ άλλων είναι: T. Fouskas (2012) “Low-Status Work and Decollectivization: The Case of Bangladeshis in Athens”, Journal of Immigrant and Refugee Studies, 10(1), pp.54-73, DOI: 10.1080/15562948.2012.646230· Θ. Φούσκας και Χ. Οικονόμου (2011) «Η Πρόσβαση των Μεταναστών στις Υπηρεσίες Υγείας στην Ελλάδα: Η Ανάδυση μιας Διακριτικής Πρακτικής», στο Δ. Μαγριπλής (επιμ.) Πολιτισμός και Διαφορετικότητα: Εμείς και οι Άλλοι, Εκδόσεις Σταμούλη, σσ.415-436, ISBN: 978-960-9533-00-3, κ.ά. Από το 2005 έχω συμμετάσχει ως επιστημονικός υπεύθυνος και ως ερευνητής σε διάφορες κοινωνικές έρευνες για μετανάστες και άλλες ευπαθείς ομάδες με τελευταίο έργο μου (2011/2012) την «Υποστήριξη της Λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ)» (1.4/09 και 4.1./10 ΥΠΕΣ/ΕΤΕ).
Ερ. Εξαιρετικά πλούσιο και ενδιαφέρον το έργο σας. Είμαι βέβαιος ότι θα θυσιάσατε πολλά αλλά και βλέπω ότι ασχολείστε με προσήλωση τόσο με πρωτότυπα και δύσκολα, όσο και καίρια ζητήματα που απασχολούν την ελληνική κοινωνία και τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μας μιλήσετε παρακαλώ για το βιβλίο και την έρευνά σας.
Θ. Φ.: Σας ευχαριστώ πολύ. Εκδόθηκε τον Μάιο του 2012 από τις εκδόσεις Παπαζήση, στη Σειρά «Κοινωνιολογία και Εργασία» στην οποία διευθυντής είναι κ.Ιορδάνης Ψημμένος, Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου. Αποτελεί τη διδακτορική μου διατριβή που εκπόνησα με επιβλέποντα τον Καθηγητή Θεόδωρο Σακελλαρόπουλο και τους κ.κ. Καθηγητές Αντώνη Μαγγανά και Σάββα Ρομπόλη. Τρία ερωτήματα είναι μείζονος σημασίας στο βιβλίο: (α) Τι είναι οι «κοινότητες» των μεταναστών και τι μορφές λαμβάνουν; (β) Πως επηρεάζει η χαμηλού κύρους εργασία των μεταναστών και των μεταναστριών την οργάνωση και εκπροσώπηση τους σε μεταναστευτικούς συλλόγους και συνδικάτα; (γ) Πως αντιλαμβάνονται και τι πρακτικές αναπτύσσουν οι μετανάστες για τη συλλογική οργάνωση, την εκπροσώπευση και τη διεκδίκηση των εργασιακών δικαιωμάτων τους;
Η κοινωνιολογική έρευνα στο παρόν βιβλίο υπογραμμίζει ότι η απουσία μόνιμης απασχόλησης και ο περιορισμός των μεταναστών σε περιστασιακά, χαμηλού κύρους επαγγέλματα τους απομακρύνουν τόσο από συλλογικότητες όσο και από ατομικές ή οργανωμένες διεκδικήσεις. Η μελέτη, εισάγοντας μια νέα οπτική στην πραγμάτευση του μεταναστευτικού φαινόμενου στην Ελλάδα, συνεισφέρει σημαντικά στην αντίστοιχη διεθνή έρευνα και βιβλιογραφία για τη συλλογική οργάνωση των μεταναστευτικών πληθυσμών και τις επιπτώσεις των σύγχρονων μορφών εργασίας. Καθίσταται έτσι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εγχειρίδιο για ερευνητές και φοιτητές, δημόσιες υπηρεσίες ή οργανισμούς και για όσους ασχολούνται με το φαινόμενο της μετανάστευσης και τη μεταναστευτική πολιτική. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, επιχειρείται η θεωρητική αποσαφήνιση των εννοιών της «κοινότητας», της εργασιακής-επαγγελματικής κοινότητας και της χαμηλού κύρους εργασίας στο πλαίσιο της μετανάστευσης· εξετάζονται οι τύποι των μεταναστευτικών κοινοτικών οργανώσεων καθώς και η στάση των συνδικάτων των χωρών υποδοχής απέναντι στους μετανάστες, ενώ επιδιώκεται τόσο μια επισκόπηση των διεθνών εμπειρικών ερευνών, όσο και μια ιστορική αναδρομή διαφόρων ειδών μεταναστευτικών κοινοτήτων δίνοντας έμφαση σε μελέτες που ερευνούν τις εργασιακές κοινότητες και την επιρροή των συνθηκών απασχόλησης σε συλλογικές δράσεις εκπροσώπησης. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, ερευνώνται οι περιπτώσεις των Αιγυπτίων, Αλβανών, Μπανγκλαντεσιανών, Παλαιστινίων και Φιλιππινέζων μεταναστών και των «εργασιακών» συλλόγων τους «Ένωση Αιγυπτίων Εργαζομένων στην Ελλάδα, EL RAPTA», «Εργατικός Σύλλογος Αλβανών Μεταναστών στην Ελλάδα», «Ένωση Εργαζομένων Μεταναστών Μπανγκλαντές Ελλάδος», «Ένωση Παλαιστινίων Εργαζομένων στην Ελλάδα» και «Ένωση Αλληλεγγύης των Φιλιππινέζων Εργαζομένων στην Ελλάδα, KASAPI-HELLAS». Ειδικότερα, αναλύονται οι επιπτώσεις της απασχόλησης και της εργασίας στις μορφές συλλογικής εκπροσώπησης. Επίσης, διερευνάται η κοινωνική ταυτότητα που απορρέει από την οικονομική δραστηριότητα καθώς και οι ρόλοι και τα πρότυπα που διαμορφώνονται στο χώρο της εργασίας.
Οι μετανάστες και οι μετανάστριες είναι εκτεθειμένοι σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης, στην ευέλικτη εργασία και στην προσωρινή οργάνωση της ζωής, απασχολούμενοι σε χαμηλού κύρους εργασίες που χαρακτηρίζονται από την απομάκρυνση από οποιαδήποτε μορφή συλλογικής οργάνωσης, δράσης ή διεκδίκησης δικαιωμάτων. Η διάσπαση των οικογενειακών δεσμών στη χώρα υποδοχής, που αποτελούσαν συνεκτικό στοιχείο με την «κοινότητα» στη χώρα προέλευσης έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη συλλογική οργάνωση των μεταναστών. Η δυσκολία της ανανέωσης των εγκρίσεων της εργασίας ή διαμονής, ο φόβος της απέλασης για τα ανεπίσημα άτομα και οι οικονομικές δυσκολίες από την πλήρη και σταθερή έλλειψη απασχόλησης οδηγούν άμεσα σε καταστάσεις περιθωριοποίησης, που μειώνουν ταυτόχρονα την εμπιστοσύνη στις επίσημες οργανώσεις εργαζομένων μεταναστών. Δημιουργείται έτσι ένας τύπος εργαζομένου του οποίου η εργασία στηρίζεται στην ανάγκη για εξατομικευμένες υπηρεσίες των εκάστοτε εργοδοτών ή του εργοδοτικού νοικοκυριού. Το καθεστώς εργασίας χαρακτηρίζεται από εξαντλητικά ωράρια, ιδιαίτερα χαμηλά ημερομίσθια, περιστασιακή απασχόληση, με συχνές εναλλαγές εργοδοτών, δίχως ασφάλιση, απομόνωση από συμπατριώτες και αδυναμία συνδικαλιστικής εκπροσώπησης. Ταυτόχρονα παρατηρούνται υποκειμενικές δυσκολίες όπως η ανάπτυξη ατομικών πρακτικών και ατομικιστικών αντιλήψεων έναντι της συλλογικής οργάνωσης, δίνοντας έμφαση στη θρησκεία, αναζητώντας συμβουλή ή βοήθεια εκτός συλλόγων μέσω άτυπων δικτύων και αποφεύγοντας ή μη-διεκδικώντας εργασιακά δικαιώματα.
Σχετικά με τους «εργασιακούς συλλόγους» που συνασπίζονται, διαπιστώνεται η εμφάνιση μιας νέας μορφής συλλογικοτήτων που προκύπτει με βάση την εργασία και την εθνικότητα. Οι σύλλογοι στην πλειονότητά τους έχουν έδρα το εσωτερικού της πόλης, όπου είναι συγκεντρωμένοι οι μετανάστες. Ο σχηματισμός τους δεν προέρχεται από το πρότυπο των κοινωνικών σχέσεων που οι μετανάστες βίωσαν πριν από τη μετανάστευση. Αποτελεί σημαντική διαπίστωση ότι οι «εργασιακοί σύλλογοι», ενώ δημιουργήθηκαν για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα προβλήματα σε θέματα εργασίας, τελικά αδυνατούν να επιτελέσουν αυτόν τον ρόλο ή δεν αναλαμβάνουν αυτή τη λειτουργία. Στο πλαίσιο τους αναπτύσσονται πελατειακές σχέσεις μεταξύ εκπροσώπων και μελών. Οι εκπρόσωποι παρουσιάζουν ένα βαθμό προσαρμογής και κατανόησης του ελληνικού συστήματος εργασίας που ανταποκρίνεται περισσότερο στις επίσημες συλλογικές και οργανωμένες ομάδες πίεσης και όχι στα μεμονωμένα άτομα. Ανεξάρτητα του πόσο δικτυωμένοι ήταν οι εκπρόσωποι ή του πόσο καλά οι σύλλογοι εργαζομένων ήταν οργανωμένοι, η γενική αμφισβήτηση και η κριτική απέναντί τους ήταν γενικευμένη μεταξύ των εργαζομένων μεταναστών. Από τις συνεντεύξεις παρατηρήθηκε επίσης η ώθηση των μελών των μεταναστευτικών «εργασιακών συλλόγων» προς συγκεκριμένα επαγγέλματα. Στο σύνολό τους οι εργασιακοί σύλλογοι δεν έχουν επαρκή αριθμό μελών.
Στο μεγαλύτερο μέρος της η παρούσα έρευνα (Φούσκας, 2012) ανέδειξε ότι η εργασία και η απασχόληση των μεταναστών σε χαμηλού κύρους επαγγέλματα ευθύνεται για την: πρώτον, δημιουργία πλαισίου ατομικιστικών συμπεριφορών, αξιών, συνηθειών και προτύπων, δεύτερον, δημιουργία σχέσεων πάτρωνα-πελάτη μεταξύ εργαζομένων με εργοδότες και εκπροσώπους των εργασιακών συλλόγων, τρίτον, πλήρη απομάκρυνση των μεταναστών από συλλογικά και κοινωνικά δίκτυα υποστήριξής τους και τέταρτον, διαμόρφωση αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών για τον εαυτό τους και τους άλλους στην ελληνική κοινωνία που περιορίζουν εξαιρετικά το κοινωνικό ενδιαφέρον των μεταναστών και των μεταναστριών για την διεκδίκηση, ανάκτηση και προστασία των εργασιακών τους δικαιωμάτων, πέμπτον, ανάδυση συνήθειων, τρόπων ζωής και στρατηγικών επιζήτησης εναλλακτικών (άτυπων ή περιθωριακών) μορφών ασφάλειας και συλλογικής αλληλεγγύης. Οι δυσκολίες που εμφανίζονται είναι: (1) το πλαίσιο απασχόλησης των μεταναστών (εκτενή ωράρια, χαμηλές αμοιβές, άσχημες συνθήκες απασχόλησης, ανασφάλιστη εργασία, πολυεργοδοσία), (2) η αδυναμία απόκτησης εγγράφων διαμονής, (3) ο φόβος σύλληψης και απέλασης, (4) τα γραφειοκρατικά εμπόδια σε ζητήματα οικογενειακής επανένωσης· όλα αυτά αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες διάσπασης των συλλογικοτήτων και των δικτύων των μεταναστών καθώς και απομόνωσης και απομάκρυνση από ατομικές ή οργανωμένες εργασιακές διεκδικήσεις. Δηλαδή, διαμορφώνεται ένα μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό, που απασχολείται ατομικά και όχι συλλογικά, όντας απομονωμένο στο χώρο εργασίας του από συμπατριώτες και συναδέλφους. Το εργατικό δυναμικό αυτό χαρακτηρίζεται από ατομικισμό, βρίσκεται δίχως εργασιακά δικαιώματα, είναι μη-εγγεγραμμένο και αδύναμο να διαμορφώσει συλλογικότητες, να εμπιστευτεί και να οργανωθεί με άλλα άτομα, εργαζομένους και ομοεθνείς του. Το δυναμικό αυτό καθίσταται ανήμπορο να αιτηθεί και να παρέμβει εργασιακά, συλλογικά και οργανωμένα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στην αποξένωση, τον αποκλεισμό, στις κακομεταχειρίσεις, την αδυναμία διεκδίκησης νόμιμων αξιώσεων στην κοινωνία υποδοχής και την υπερ-εκμετάλλευση.
Από την έρευνα (Φούσκας, 2012) αποδεικνύεται ότι η απασχόληση των Αιγυπτίων, Αλβανών, Μπανγκλαντεσιανών, Παλαιστινίων και Φιλιππινέζων σε χαμηλού κύρους εργασίες τους απομακρύνει από ειδικεύσεις και συλλογικότητες. Εξαιτίας αυτών των επιπτώσεων της εργασίας τους οι μετανάστες αποκόπτονται από την διεκδίκηση των εργασιακών τους δικαιωμάτων και από εργασιακές μορφές οργάνωσης, υιοθετώντας ατομικιστικές αντιλήψεις και πρακτικές. Οι χώροι θρησκευτικής λατρείας, τα άτυπα δίκτυα και οι συναντήσεις σε κατοικίες, πλατείες, καφενεία, καθώς και τα συγγενικά και φιλικά δίκτυα των ατόμων αντικαθιστούν τις όποιες προσπάθειες συλλογικής οργάνωσης είτε σε εργασιακούς συλλόγους είτε σε άλλες μορφές συλλογικής οργάνωσης ή συνδικάτα, κρατώντας τους μετανάστες μακριά από συλλόγους εργαζομένων. Η απουσία μόνιμης απασχόλησης και ο περιορισμός τους σε περιστασιακά επαγγέλματα χαμηλού κύρους τους απομακρύνουν τόσο από ατομικές όσο και από οργανωμένες διεκδικήσεις. Οι εργαζόμενοι μετανάστες έτσι ωθούνται σε εναλλακτικούς τρόπους διασφάλισης της επιβίωσης τους στην ελληνική κοινωνία, με ατομικές επιλογές διεκπεραίωσης και ρύθμισης των εργασιακών δικαιωμάτων και των προβλημάτων τους, μακριά από συλλογικότητες, και συχνά με παραίτηση από αυτά.
Ερ. Πραγματικά είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη. Με την έρευνά σας αυτή μου αναφέρατε ότι μελετήθηκαν από κοινωνιολογική σκοπιά κάποιες ομάδες για πρώτη φορά στη ελληνική ερευνητική βιβλιογραφία από τις λίγες φορές στη διεθνή έρευνα. Πως επιλέξατε και πως διεξαγάγατε την έρευνά σας με τις διαφορετικές αυτές μεταναστευτικές ομάδες;
Θ. Φ.: Σύμφωνα με τους ανωτέρω στόχους, η έρευνα (Φούσκας, 2012) στην περιοχή της Αθήνας βασίστηκε σε μια ποιοτική ερευνητική μέθοδο με ιστορίες ζωής μεταναστών που κατοικούν και εργάζονται στην περιοχή και μελετά τις επιπτώσεις της χαμηλού κύρους εργασίας στην εργασιακή οργάνωση, συμμετοχή και εκπροσώπηση Αιγυπτίων, Αλβανών, Μπανγκλαντεσιανών, Παλαιστινίων και Φιλιππινέζων εργαζομένων. Εξετάζεται η εκροσώπησή τους από τους εργασιακούς συλλόγους της εθνικότητάς τους, «Ένωση Αιγυπτίων Εργαζομένων στην Ελλάδα, EL RAPTA» (ΕΑΕΕ, EL RAPTA), «Εργατικός Σύλλογος Αλβανών Μεταναστών στην Ελλάδα» (ΕΣΑΜΕ), «Ένωση Εργαζομένων Μεταναστών Μπανγκλαντές Ελλάδος» (ΕΕΜΜΕ), «Ένωση Παλαιστινίων Εργαζομένων στην Ελλάδα» (ΕΠΕΕ) και «Ένωση Αλληλεγγύης των Φιλιππινέζων Εργαζομένων στην Ελλάδα, KASAPI-HELLAS» (ΕΑΦΕΕ, KASAPI-HELLAS), στην Αθήνα και επίσης από τα ελληνικά συνδικάτα. Η έρευνα διεξήχθει με τη μέθοδο της «χιονοστιβάδας», μια προσέγγιση σύμφωνα με την οποία κάθε συνεντεντευξιαζόμενος μετανάστης οδηγούσε τον ερευνητή σε άλλους μετανάστες από το ευρύτερο φιλικό ή συναδελφικό κοινωνικό δίκτυό του στην πόλη. Μέσω της ερευνητικής διαδικασίας ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν 91 συνεντεύξεις εις βάθος (μη-στατιστικό δείγμα) από μετανάστες και να συγκεντρωθεί ένα ιδιαίτερα μεγάλο και πλούσιο σύνολο πληροφοριών υπό μορφή σημειώσεων, από την παρατήρηση, τη συμμετοχή και τις εκτενείς συζητήσεις με εκπροσώπους μεταναστευτικών εργασιακών συλλόγων και εκπροσώπους των ελληνικών συνδικάτων. Η περιοχή της Αθήνας επιλέχτηκε λόγω του ότι συγκεντρώνει την πλειοψηφία των μεταναστευτικών πληθυσμών της Ελλάδας. Επιπλέον, οι εργασιακοί σύλλογοι μεταναστών έχουν τις έδρες τους στο κέντρο της Αθήνας. Τα στατιστικά στοιχεία για τους μετανάστες είναι ανεπαρκή και η μελέτη βασίστηκε σε διάφορες επίσημες και προηγούμενες ερευνητικές εκτιμήσεις, αν και ο ακριβής αριθμός τους στην Ελλάδα είναι άγνωστος.
Οι συνεντεύξεις εις βάθος με τους Αιγύπτιους (17), Αλβανούς (21), Μπανγκλαντεσιανούς (18), Παλαιστίνιους (19) και Φιλιππινέζους (16) μετανάστες στην Αθήνα λήφθηκαν μέσω ημι-δομημένων οδηγών συνέντευξης που περιείχαν κυρίως ανοικτές ερωτήσεις. Δύο οδηγοί συνέντευξης σχεδιάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν: ένας για τους μετανάστες (μη-μέλη και μέλη των εργασιακών συλλόγων) και ένας για τους εκπροσώπους των μεταναστευτικών εργασιακών συλλόγων. Οι οδηγοί συνέντευξης σχηματοποιήθηκαν σύμφωνα με τις αρχές της βιογραφικής προσέγγισης και βασίστηκαν σε μια λεπτομερή χρονική σχέση (παρελθόν, παρόν, μέλλον). Σκοπός των συνεντεύξεων ήταν να ληφθούν βασικές πληροφορίες για τις συνθήκες απασχόλησης των μεταναστών στην Αθήνα, η θέση τους σχετικά με την εργασιακούς συλλόγους τους, καθώς επίσης και οι αντιλήψεις και η στάση τους απέναντι στη συλλογικότητα και στη διεκδίκηση εργασιακών δικαιωμάτων. Οι εξεταζόμενες μεταναστευτικές ομάδες επιλέχτηκαν λόγω της ύπαρξης ενός αντίστοιχου εργασιακού συλλόγου μεταναστών. Η επιλογή των μεταναστευτικών συλλόγων καθορίστηκε από το γεγονός ότι διαμορφώνονται γύρω από την εργασία και την εθνικότητα των μελών τους όπως δηλώνονται στον τίτλο τους (π.χ. «Εργατικός Σύλλογος Αλβανών Μεταναστών στην Ελλάδα»). Συνεπώς, η έρευνα περιορίστηκε στη μελέτη των μεταναστευτικών εργασιακών συλλόγων που βρίσκονται στην Αττική. Στην έρευνα, ο αριθμός των συνεντεύξεων ανά μεταναστευτική ομάδα και εργασιακό σύλλογο κυμάνθηκε μέχρι ενός «σημείου κορεσμού». Ο ρόλος των βασικών πληροφοριοδοτών αποδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντικός για την ολοκλήρωση της ερευνητικής διαδικασίας. Σε πολλές περιπτώσεις ενέργησαν ως ανεπίσημοι μεταφραστές όταν τα γλωσσικά εμπόδια εμπόδιζαν τη διαδικασία. Η απόλυτη εμπιστευτικότητα και η ανωνυμία ήταν πάντοτε εγγυημένες κάτι που ήταν μια απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη οποιωνδήποτε πληροφοριών, λαμβάνοντας υπόψη το ανεπίσημο ή ασταθές νομικό καθεστώς της πλειοψηφίας των συνεντευξιαζόμενων.
Εκτός από τη μέθοδο της «χιονοστιβάδας» που χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να ληφθούν οι συνεντεύξεις, χρησιμοποιήθηκαν και άλλες μέθοδοι επίσης. Αυτές ήταν η συμμετοχική παρατήρηση στα γραφεία των μεταναστευτικών εργασιακών συλλόγων, στις διάφορες χώρους και περιοχές συγκέντρωσης μεταναστών και στις κατοικίες καθώς και οι συνεντεύξεις με μετανάστες στον χώρο εργασίας τους. Αυτές οι πρόσθετες μέθοδοι ήταν απαραίτητες είτε επειδή πολλοί πληροφοριοδότες δεν μπορούσαν να συνεργαστούν για μακρά χρονική περίοδο, είτε επειδή τα κοινωνικά δίκτυά τους ήταν περιορισμένα. Ένας συνδυασμός μεθόδων ήταν επιθυμητός επειδή επέτρεψε στην έρευνα να εμπλουτίσει τις πληροφορίες που λήφθηκαν μέσω των συνεντεύξεων και για να συλλάβει, σε μια μεγάλη έκταση, τη γενική εικόνα της κατάστασης της απασχόλησης των εξεταζόμενων μεταναστευτικών ομάδων.
Ερ. Γνωρίζω επίσης ότι είστε ο πρώτος που έχει ασχοληθεί και έχει συγγράψει εκθέσεις (reports) συγκεκριμένα με τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) και ένας θεσμός που λειτουργεί και στον δήμο μας, τη Νέα Σμύρνη. Πως κρίνετε έως τώρα τον θεσμό των ΣΕΜ;
Θ. Φ.: Καταρχάς, είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του Δήμου Νέας Σμύρνης και ο πρόεδρος του ΣΕΜ κ.Γιώργος Κρικρής συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση του θεσμού των ΣΕΜ με ιδιαίτερο προβληματισμό για το ζήτημα, μεταξύ άλλων, της μετανάστευσης στις τοπικές κοινωνίες. Για αρκετά έτη, η πολιτική συμμετοχή των πολιτών στο τοπικό επίπεδο έχει γίνει στόχος πολλών τοπικών Αρχών διάφορων Κρατών, κυβερνήσεων στα πλαίσια μεταναστευτικών πολιτικών. Μεταξύ αυτών των Κρατών, πολλά είναι εκείνα τα οποία δεν κατοικούνται μόνο από γηγενείς αλλά και από υπηκόους τρίτων χωρών. Οι αλλοδαποί υπήκοοι λαμβάνουν μερίδιο στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική σφαίρα της κοινωνίας υποδοχής και μερικές φορές, στην πολιτική όταν τους δοθεί το δικαίωμα. Η ενσωμάτωση τους παραμένει εντούτοις μερική όταν αποκλείονται από οποιαδήποτε δημόσια ζωή και πολιτική έκφραση. Εάν τα λειτουργικά τοπικά όργανα έχουν τη θέληση να φθάσουν σε μια πραγματική συμμετοχική δημοκρατία, είναι ουσιαστικό σε εκείνα να περιληφθούν οι μετανάστες και οι μετανάστριες και να προσλαμβάνονται ως πολίτες. Το Συμβούλιο της Ευρώπης με ψήφισμά του το 1992 συστήνει ειδικότερα τη δημιουργία των «Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών» (ΣΕΜ) στο τοπικό επίπεδο Δήμων. Μέχρι σήμερα δεν έχουν υπογράψει όλα τα Κράτη μέλη τη Σύμβαση. Ωστόσο, «Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών» έχουν δημιουργηθεί σε αρκετές χώρες όπως η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες, η Ιταλία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σουηδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Ελβετία. Σε ορισμένες χώρες έχουν διαλυθεί ενώ σε άλλες παραμένουν ή δημιουργήθηκαν πρόσφατα στη Μαδρίτη, στο Παρίσι, στο Άμστερνταμ, στο Βερολίνο κ.λπ. Τα «Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών» αποτελούν ένα αληθινό στήριγμα για την κοινωνικοπολιτική συνοχή των πόλεων, οι οποίες γίνονται όλο και περισσότερο πολυπολιτισμικές· συνεργάζονται για την ειρηνική συνύπαρξη των κατοίκων διαφορετικών εθνικοτήτων. Είναι γεγονός ότι η πολιτική συμμετοχή των μεταναστών στο τοπικό επίπεδο είναι σε διαφορετικά στάδια σε κάθε χώρα, ακόμη και σε περιοχές ή Δήμους. Εντούτοις, σε διάφορες χώρες, τα ΣΕΜ έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη της υπηκοότητας των μεταναστευτικών πληθυσμών, αλλά και με στη δημιουργία χώρου για διάλογο μεταξύ των αλλοδαπών και των γηγενών. Συνεπώς, μπορούν να είναι ένα πραγματικό όφελος για το σύνολο και ένα προτέρημα για την ανάπτυξη της τοπικής δημοκρατίας. Το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών είναι ένα συμβουλευτικό σώμα. Μπορεί να οριστεί ως ένα δημοκρατικό σώμα που συνίσταται σε τοπικό επίπεδο για να παρέχει ένα θεσμοποιημένο βήμα συμβουλευτικής τόσο για τους εκλεγμένους εκπροσώπους όσο και για τους μετανάστες. Στην Ελλάδα ιδρύθηκαν βάσει του Άρθρου 78 του Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης». Βασικός στόχος των ΣΕΜ είναι να αυξηθεί η πολιτική συμμετοχή των αλλοδαπών στην τοπική δημόσια ζωή. Οι τοπικοί συμβουλευτικοί οργανισμοί για τους μετανάστες θα πρέπει να καινοτομούν δίνοντας το παρόν στις δυνάμεις λήψης αποφάσεων των γηγενών, των αλλοδαπών και του Δήμου. Μπορούν να συμμετέχουν σε επιτροπές υποστήριξης νεολαίας, πολιτισμού και αθλητισμοί. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για το πώς οι αλλοδαποί μπορούν επίσης να συμμετέχουν στις συζητήσεις σχετικά με ολόκληρη μια σειρά των ζητημάτων. Το ΣΕΜ είναι ένα εργαλείο δημοκρατίας. Η εγκατάσταση ενός ΣΕΜ είναι μια διαδικασία που απαιτεί ορισμένο χρόνο, ο οποίος πρέπει να προσεγγιστεί σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Από αυτό καθίσταται πιθανό να εξεταστούν τα στοιχεία αυτού του πλαισίου ορισμών όχι ως έτοιμες κατηγορίες και αμετάβλητες αλλά αντιθέτως, ως δυναμικές και μεταβαλλόμενες έννοιες: Τα ΣΕΜ ενσωματώνουν 3 στοιχεία: (α) οι τοπικοί εκλεγμένοι εκπρόσωποι-σύμβουλοι, (β) οι μετανάστες-κάτοικοι και (γ) ο ρόλος συμβουλευτικού οργάνου του Δήμου.
Ερ. Πολύ ωραία. Είμαι βέβαιος ότι οι γνώσεις σας θα είναι απαραίτητες για την ακαδημαϊκή κοινότητα, την κοινωνική πολιτική και την τοπική αυτοδιοίκηση. Θα ήθελα να μας δώσετε κάποιες πληροφορίες για την παρουσίαση του βιβλίου σας.
Θ. Φ.: Μετά χαράς. Σας διαβάζω την πρόσκληση: Οι Εκδόσεις Παπαζήση και το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του Δήμου Νέας Σμύρνης έχουν την τιμή να σας προσκαλέσουν στην παρουσίαση του βιβλίου του Θεόδωρου Φούσκα “Κοινότητες” μεταναστών και εργασιακή αντιπροσώπευση: Οι επιπτώσεις της χαμηλού κύρους εργασίας πέντε μεταναστευτικών ομάδων στη συμμετοχή στους εργασιακούς συλλόγους τους.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 2 Νοεμβρίου 2012 και ώρα 7.00 μ.μ. στον Πολιτιστικό Πολυχώρο «Γαλαξίας» του Δήμου Νέας Σμύρνης (Κεντρική Πλατεία Νέας Σμύρνης).
Το βιβλίο θα παρουσιάσουν οι κ.κ. :
Θεόδωρος Π. Παπαθεοδώρου Υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Καθηγητής Αντεγκληματικής Πολιτικής, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Πανεπιστημίου Πελοποννήσου,
Προκόπης Παυλόπουλος, Βουλευτής Α΄ Αθηνών της Νέας Δημοκρατίας, πρ. Υπουργός, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, Τμήμα Νομικής, Πανεπιστημίου Αθηνών,
Ιορδάνης Ψημμένος, Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Παντείου Πανεπιστημίου, Δ/ντης Κέντρου Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής, Παντείου Πανεπιστημίου, Δ/ντης της Σειράς «Κοινωνιολογία και Εργασία» των Εκδόσεων Παπαζήση,
Άγγελος Συρίγος, Γ.Γ. Γραμματέας Πληθυσμού και Κοινωνικής Συνοχής, Υπουργείο Εσωτερικών, Επικ. Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Παντείου Πανεπιστημίου.
Την εκδήλωση θα συντονίσει ο κ. Γεώργιος Κρικρής, Ψυχολόγος, Πανεπιστημίου Αθηνών, Δημοτικός Σύμβουλος, Πρόεδρος Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών, Δήμου Νέας Σμύρνης. Η παρουσία σας θα μας τιμήσει ιδιαιτέρως.
Ερ. Είμαι βέβαιος ότι η εκδήλωση θα έχει ιδιαίτερη συμμετοχή σε μια πολύ ενδιαφέρουσα βραδιά. Τέλος, θα ήθελα να σας ρωτήσω ποια είναι τα μελλοντικά σας ερευνητικά σχέδια.
Θ. Φ.: Βεβαίως. Νέα άρθρα μου βρίσκονται υπο-κρίση σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Επιπλέον, βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να σας πληροφορήσω ότι αυτή τη στιγμή ασχολούμαι με την ανάλυση και τη συγγραφή των αποτελεσμάτων πρόσφατης ποιοτικής έρευνας (2010-2012) που αφορά τις επιπτώσεις της χαμηλού κύρους εργασίας στη συλλογική οργάνωση των Νιγηριανών μεταναστών στην Ελλάδα. Η πρωτότυπη αυτή δουλειά, είναι η μελέτη περίπτωσης (case study) που είχα ξεκινήσει πιλοτικά από το 2010 και με την ολοκλήρωση της συγγραφή της και τη δημοσίευσή της θα αποτελέσει μια εις βάθος ανάλυση των συνθηκών εργασίας, των συλλογικών σχέσεων και των πρακτικών των μεταναστών από τη Νιγηρία, καλύπτοντας ένα μεγάλο ερευνητικό κενό στη διεθνή ερευνητική βιβλιογραφία. Επίσης, θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι διεξήγαγα και ολοκληρώνω μια νέα έρευνα (2012-2014) για το πλανόδιο εμπόριο και την περίπτωση των Πακιστανών μεταναστών στην Ελλάδα.
Ερ. Ιδιαίτερα επίκαιρα και σύνθετα τα ζητήματα που ασχολείστε. Είμαι βέβαιος ότι θα αποτελέσουν νέες ερευνητικές πρωτοτυπίες με βαρύνουσας σημασίας πορίσματα. Κλείνοντας τη συνέντευξή μας θέλω να σας ευχαριστήσω και να σας ευχηθώ να συνεχίσετε πάντα με το ίδιο ήθος και μεράκι συνεισφέροντας στα ζητήματα της μετανάστευσης εργασίας και μεταναστευτικής πολιτικής στη χώρα μας και διεθνώς. Κάθε επιτυχία στο ακαδημαϊκό σας έργο, που είμαι σίγουρος θα αποτελέσει πολύτιμο υλικό στα θεμέλια της εκπαίδευσης και της έρευνας στην κοινωνιολογία στο θέμα της μετανάστευσης.
Θ. Φ.: Σας ευχαριστώ πολύ.
ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ:
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: http://fbcdn-sphotos-e-a.akamaihd.net/hphotos-ak-frc1/665528_326422834122235_502972995_o.jpg
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ: http://fbcdn-sphotos-g-a.akamaihd.net/hphotos-ak-prn1/621350_326081347489717_1159701365_o.jpg
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ: http://fbcdn-sphotos-c-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/175993_326434407454411_489447844_o.jpg
ΑΦΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ: http://fbcdn-sphotos-d-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/664634_326424520788733_52296804_o.jpg
