Με τα βασικά μακροοικονομικά και στατιστικά στοιχεία της χώρας να είναι γνωστά, όσο και τραγικά και να σηματοδοτούν την αύξηση της ίδιας της φτώχειας στον τόπο, οι περικοπές δαπανών γενικά και ειδικά στην επιχορήγηση της Τ.Α. είναι δραματικές. Από τις περικοπές αυτές άλλες ήταν αναγκαίες διότι αφορούσαν σπατάλες, ενώ άλλες ήταν τυφλές, στο πλαίσιο της πολιτικής συγκράτησης των δαπανών. Η εκτιμώμενες (ΚΕΔΕ) ανάγκες για φέτος μέσω των ΚΑΠ ήταν της τάξης των 2,574 εκ ευρώ και δίνονται μόνο 1,272 ακριβώς το 50%!Είναι εμφανές πως με τέτοια μείωση πόρων (αθροιστικά μεγαλύτερη αφού και τα προηγούμενα έτη είχαμε σημαντικές μειώσεις) η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η Αρχή που εκ του ρόλου της βρίσκεται εγγύτερα στον πολίτη, αδυνατεί να φέρει εις πέρας την αποστολή της. Την ίδια ώρα είναι απολύτως προφανές ότι η απώλεια πόρων δεν μπορεί σε αυτή τη συγκυρία να υποκατασταθεί απόκαμία αύξηση ή επιβολή νέου φόρου.
Γι’ αυτό και είναι αναγκαίος ο επανακαθορισμός του ρόλου της Αυτοδιοίκησης, με τρόπο σύγχρονο και ανάλογο των αναγκών της κοινωνίας.
Κεντρική υπήρξε η σημασία της μεταρρύθμισης του «Καλλικράτη» στον τομέα αυτό, γι’ αυτό και με παρρησία οφείλουμε να κρίνουμε την αρχιτεκτονική και κυρίως την εφαρμογή του τα λίγα χρόνια που ισχύει. Να επαινέσουμε τα αναμφισβήτητα θετικά του σημεία και να διορθώσουμε τις αδυναμίες που η ζωή ανέδειξε.
Ο γενικός απολογισμός είναι θετικός αλλά όχι όσο ήθελε ο δημιουργός του αλλά και εμείς όλοι, αφενός γιατί οι βασικές αρχές, πολιτικές και στρατηγικές του νόμου είτε δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, είτε ενσωματώθηκαν μέσα στη γραφειοκρατική δομή και λειτουργία των ΟΤΑ και έχασαν το πραγματικό νόημά τους. Οι ίδιοι οι αιρετοί πολλές φορές δίστασαν και πράττοντας «κατά τα γνωστά» προτίμησαν να μην υλοποιήσουν τις θεσμικές αλλαγές που επέφερε ο νόμος. Έτσι, σε πολλές περιοχές απλά συντηρήθηκε το ίδιο αναποτελεσματικό, γραφειοκρατικό και πελατειακό μοντέλο λειτουργίας των ΟΤΑ, που είχε και σημαντικό μερίδιο ευθύνης για τη σημερινή κατάσταση της χώρας.
Οι προοδευτικές δυνάμεις του τόπου, που δεν εννοούν πλέον την Αυτοδιοίκηση σαν το «μακρύ χέρι» κομμάτων και κράτους, οφείλουν να υποστηρίξουν ένα γενναίο Εθνικό Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης της Αυτοδιοίκησης βασισμένο στις αρχές της διαφάνειας, της αξιοκρατίας, της αύξησης της αξίας του Δημοτικού Κεφαλαίου, της ανταποδοτικότητας και της σε α’ βαθμό κοινωνικής υποστήριξης και αλληλεγγύης.
Β.Η εικόνα παρόμοια και στην Ευρώπη, ιδίως του Νότου:
Μείωση εσόδων τοπικών προϋπολογισμών, λόγω μείωσης είσπραξης φορολογικών εσόδων, που ειδικά στην αρχή (2009) αντισταθμίστηκε συχνά από μεταβιβαστικές πληρωμές οι οποίεςστην πορεία μειώθηκαν σημαντικά.
Οι τοπικές αρχές (όπως καταγράφεται επίσημα από το ICMA) αντέδρασαν κύρια μέσα από α)αύξηση αντιτίμων για παροχές, αύξηση τελών και φόρων κατανάλωσης και βέβαια β) μείωση δαπανών (προσωπικό και εύρος παροχών).
Γ. Αυτοδιοίκηση και Καλλικράτης τρία χρόνια μετά
Ο νόμος 3852/10 υπήρξε πραγματικό ορόσημο για την Αυτοδιοίκηση με αλλαγές στις δομές και των δύο βαθμών, ανακατανομές αρμοδιοτήτων, μεταφορά προσωπικού και δημιουργία νέων Οργάνων.
Στους Δήμους, είχαμε περαιτέρω συγχώνευση των «Καποδιστριακών» δήμων (ίσως όχι τόσο έντονα στην Αττική), μεταφορά αρμοδιοτήτων σε αυτούς (Πολεοδομίες κ.α), κατάργηση και συγχώνευση νομικών προσώπων. Νέα όργανα δημιουργήθηκαν με θετική στόχευση, πλην όμως είτε δεν υλοποιήθηκαν τελικά, είτε δεν συνάντησαν την επιθυμητή ανταπόκριση.
Οι αλλαγές υπήρξαν ακόμα πιο δομικές στο Β βαθμό: Οι έφηβες ακόμα Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, μετεξελίχθηκαν σε αιρετές Περιφέρειες, με «προίκα» για πρώτη φορά, κατά πάγιο αίτημα, της διαχείρισης των σημαντικών πόρων από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) ή και τη διαχείριση απορριμμάτων (Αττική).
Ταυτοχρόνως,διατηρήθηκε η κρατική παρέμβαση με τη διατήρηση επτά Αποκεντρωμένων Περιφερειών, επιφορτισμένων ακόμη με τον έλεγχο νομιμότητας των αιρετών αρχών, αφού οι«ελεγκτές νομιμότητας» που θα έλυναν τον γόρδιο δεσμό δεν συστάθηκαν ποτέ. Ο θεσμός αυτός οφείλει να καταργηθεί και ο βαθμός να έχει το σύνολο των αρμοδιοτήτων, όντας αιρετός.
Κύριος και επιτυχημένος τελικά στόχος της μεταρρύθμισης αποτέλεσε η επίτευξη οικονομιών κλίμακος, γι’ αυτό και πολλοί μίλησαν για αντίστοιχες παρεμβάσεις και σε άλλες καίριες για την οικονομία και την κοινωνία «περιοχές» της πολιτικής.
Πώς θα αξιολογούσαμε όμως με θάρρος και ειλικρίνεια τον «Καλλικράτη», 2,5 μόλις χρόνια από την εφαρμογή του; Ήταν επιτυχημένος, οδηγώντας σε βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών στους πολίτες, σε ένα «καλύτερο κράτος»;
Πριν από όλα οφείλουμε να ξανά υπογραμμίσουμε πως ο Καλλικράτης αποτέλεσε μία κορυφαία πολιτική και διοικητική μεταρρύθμιση. Ο Καλλικράτης, όμως, «υπονομεύτηκε» ήδη προ της ψήφισής του από το Κοινοβούλιο. Μετριάστηκαν οι στόχοι του και αυτόματα το εύρος της μεταρρύθμισης περιορίστηκε κατά πολύ. Ο διακηρυγμένος στόχος για α) επιτελικό, ισχυρό κράτος παράλληλα με β) ισχυρή και αυτόνομη Αυτοδιοίκηση, παραβλέφθηκε.
Στο κρίσιμο θέμα των αρμοδιοτήτων που θα απέτρεπαν α) επικαλύψεις, β) γραφειοκρατία και γ) διαφθορά, εξυπηρετώντας τον πολίτη, σημειώθηκε αποτυχία, αφού τα συμπτώματα είναι ακόμη παρόντα. Δεν έγινε ποτέ καταγραφή και κοστολόγηση, μία προς μία, του συνόλου των αρμοδιοτήτων, ή έγινε με προφανή «κολλάζ» που μπέρδεψαν την κατάσταση.
Η απαράδεκτη κατάσταση με τις μεταβατικές διατάξεις συνεχίζεται και οι Περιφέρειες απλά συνεχίζουν να ασκούν μεταβιβασθείσες από τα Υπουργεία στις Νομαρχίες αρμοδιότητες.
Τέλος, αν και πολλάκις μελετηθείσα ποτέ δεν θεσμοθετήθηκε για τις Μητροπολιτικές περιοχές Αθηνών-Θεσσαλονίκης, ο ιδιότυπος όσο και αναγκαίος θεσμός της μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης, κάτι που πρέπει να γίνει, ακόμη και υπό το κύρος του Συντάγματος.
Οικονομικά Αυτοδιοίκησης: Ελάχιστες πραγματικές αλλαγές, παρά τις ελπίδες για ουσιαστική εφαρμογή του άρθρου 102 Συντάγματος. Η εξάρτηση από την Κεντρική Διοίκηση (μέσω των ΚΑΠ) παραμένει και καμία πρόοδος σχετικά με τη φορολογική αποκέντρωση δεν υπήρξε, εν μέρει και εξαιτίας της αδυναμίας των ΟΤΑ να συγκεντρώσουν τους φόρους. Στις περικοπές δαπανών, μέσω εξυγιάνσεων και γενικών περικοπών, λόγω της κρίσης, αναφερθήκαμε ήδη. Σε μεγάλο βαθμό οι περικοπές αυτέςήταν επιβεβλημένες, λόγω απόλυτης ανάγκης εξορθολογισμού της σπατάλης, που ευθύνεται για πολλά δεινά.
Αναπτυξιακά: Η μεταφορά των ΠΕΠ που αναφέρθηκε υπήρξε σημαντική. Ανοικτή όμως παραμένει η ανάγκη για Ολοκληρωμένο Περιφερειακό Σχεδιασμό, που θα εξειδικεύει τα κριτήρια ένταξης των έργων και της αξιολόγησης της επιχειρησιακής ετοιμότητας των τελικών δικαιούχων, ώστε να πάψουμε να γινόμαστεμάρτυρες της συνεχούς ένταξης κι απένταξης έργων.
Συμπερασματικά, η κριτική και επιφύλαξη έναντι του θεσμού παραμένει υψηλή. Για την κοινωνία, η Αυτοδιοίκηση ως αντιπαραγωγική, αντιαναπτυξιακή και αναποτελεσματική αποτελεί ακόμη μέρος του όλου προβλήματος. Ανάμεσα στα άλλα οφείλουμε να αναλογιστούμε και τη σύνθεση των υπαλλήλων της, λόγω ελλιπούς κατάρτισης ή της χρόνιας «συνήθειας» των πελατειακών διορισμών από την Κεντρική Διοίκηση, που δημιούργησε συχνά «τερατουργήματα». Η αναγκαιότητα πλέον για καταρτισμένους ανθρώπους σε νέες τεχνολογίες και δεξιότητες είναι σαφώς μεγαλύτερη από στελέχη για παράδειγμα ΔΕ Διοικητικών Γραμματέων που κυριαρχούν σήμερα στο Δημόσιο.
Η κρίση, ιδωμένη και ως ευκαιρία, δείχνει προς το παρόν να μην αξιοποιείται λόγωεπανάληψης κακών πρακτικών βασισμένων στην έλλειψη προγραμματισμού και την κομματοκρατία. Τα πρόσφατα εγχειρήματα της κινητικότητας και διαθεσιμότητας με τον τρόπο που έγιναν, δηλαδή δίχως αξιολόγηση,τεκμηριώνουν το επιχείρημα. Εμμένοντας μονόπλευρα στο ποσοτικό κριτήριο, δίχως αξιολόγηση, φτάνουμε στην κατάργηση κάθετα κι οριζόντια δομών (όπως οι δημοτικοί αστυνομικοί και οι σχολικοί φύλακες) και όχι με εξατομίκευση και δικαιοσύνη.
Δ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Η ανάγκη για μια συμφωνία αρχών, γιαάμεσες και σε βάθος χρόνου αλλαγές, από μια Προοδευτική Συμμαχία, καθίσταται εμφανής και αναγκαία. Η αυτοδιοίκηση πρέπει να είναιισχυρή και πραγματικά αυτοδιοικούμενη. Με Περιφερειακό Σχεδιασμό και σε τοπικό επίπεδο παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών στους πολίτες, ιδίως στον τομέα της Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Η Αυτοδιοίκηση αντιμετωπίζεται πια όχι ως κομπάρσος, αλλά ως βασικός εταίρος της Κεντρικής Διοίκησης.
Η αυτοδιοίκηση, στους δύο της βαθμούς, αφορά όλους ανεξαιρέτως τους δημότες-πολίτες που την συγκροτούν, με το 2ο βαθμό να έχει κυρίως ευθύνη συνολικού Σχεδιασμού και Προγραμματισμού αναπτυξιακών έργων. Τέλος πια στην αντίληψη των Δήμων ως απλά μηχανισμών «αποκομιδής απορριμμάτων», που κι αυτήν δεν μπορούν να κάνουν σωστά. Με ανακατανομή αρμοδιοτήτων εντός δημοτικού συμβουλίου, ο νέος δήμος ασχολείται με θέματαυποδομών, κοινωνικών υπηρεσιών και πολιτισμού αξιοποιώντας εθελοντικά δίκτυα, σύμφωνα και με καλές πρακτικές του εξωτερικού.
- Προτείνουμε τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Αυτοδιοίκησης για άμεση επίλυση των ζητημάτων.
- Κράτος επιτελικό με οριστική μεταβίβαση αρμοδιοτήτων και ανάλογων πόρων
- Επιχειρησιακή ετοιμότητα, που σημαίνει αποκλειστικά «ώριμες μελέτες» για επίλυση προβλημάτων. Αξιοποίηση διεθνών σχέσεων και χρηματοδοτικών εργαλείων, που λίγοι κάνουν σήμερα.
- Ιεράρχηση προτεραιοτήτων στο β βαθμό. Απορρόφηση κονδυλίων αλλά μόνο για έργα ουσίας.
- Συνεργασία με τα Υπουργεία, χωρίς σπατάλη χρόνου. Στη λογική αυτή προτείνουμε τη θέσπιση κοινής συνεδρίασης Επιτροπής του Υπουργικού Συμβουλίου με τα ΔΣ ΚΕΔΕ και ΕΝΠΕ άπαξ (ή δις) ετησίως για καλύτερο συντονισμό. Για την καλύτερη επικοινωνία των βαθμών διοίκησης προτείνουμε και την πραγματοποίηση μιας συνεδρίασης τηςΟλομέλειας του Κοινοβουλίου με θέμα την Αυτοδιοίκηση κάθε κοινοβουλευτική Σύνοδο.
- Αξιοποίηση της συνεργασίας με τονιδιωτικό τομέα σε πλήθος θεμάτων και οριστικό ξεπέρασμα κάθε σχετικής προκατάληψης. Αναγκαίος όρος η απόλυτη διαφάνεια και βάση το δημόσιο συμφέρον.
- Αξιοποίηση εθελοντισμού για κοινωνικές παροχές.
- Συνταγματική κατάργηση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και αφομοίωση αρμοδιοτήτων και προσωπικού στους τομείς που υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη.
- Κοστολόγηση όλων των υπηρεσιών
- Φορολογική αποκέντρωση με μεταφορά αρμοδιότητας για είσπραξη φόρων στην ΤΑ. Έως τότε, διασφάλιση απόδοσης πόρων από τους ΚΑΠ, μετά από αξιολόγηση και χωρίς τη δυνατότητα παρεμβάσεων του Υπουργείου Εσωτερικών.
- Μισθοδοσία εργαζομένων α΄βαθμού απευθείας από τονκρατικό προϋπολογισμό.
- Συνέχιση προγραμμάτων εξυγίανσης, χωρίς επιτροπείες.
- Πλήρης καταγραφή των αρμοδιοτήτων.
- Υποχρεωτική εφαρμογή, πλην εξαιρέσεων, ηλεκτρονικών διαδικασιών για τη συναλλαγή με τους πολίτες.
- Πάγωμα διαθεσιμότητας/κινητικότητας έως την ολοκλήρωση της αξιολόγησης.
- Επέκταση «δημοτικής ενημερότητας», με θέσπιση κοινωνικών κριτηρίων και κινήτρων για τους συνεπείς δημότες.
- Δυνατότητα «νομοθέτησης» για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος.
- Πιστοποίηση διαδικασιών εξυπηρέτησης του πολίτη και εισαγωγή συστημάτων διοίκησης ολικής ποιότητας.
- Κατάργηση εφεδρείας και δυνατότητα μετατάξεων εντός του νομού. Άρση απαγόρευσης για νέες προσλήψεις εξειδικευμένου προσωπικού, αν οι ανάγκες δεν καλύπτονται από τις μετατάξεις.
- Αξιοπρεπείς αποδοχές για αιρετούς, χωρίς πρόκληση δημόσιου αισθήματος.
- Ο έλεγχος νομιμότητας και για τους δύο βαθμούς μόνο από τους ελεγκτές νομιμότητας, χωρίς ο έλεγχοςνα υπεισέρχεται στη σκοπιμότητα των αποφάσεων των ΟΤΑ.
- Προτείνουμε κώλυμα εκλογιμότητας για τις βουλευτικές εκλογές και για τους αιρετούς Δημάρχους για όσο χρόνο ισχύει η θητεία τους.
Θεωρούμε ως κρίσιμο το περίγραμμα που θέτουν οι τρεις στρατηγικές για την αντιμετώπιση της κρίσης, όπως τις επεξεργάστηκε η Ευρωπαϊκή Επιτροπήγια την Τοπική και Περιφερειακή Δημοκρατία (CDLR):
Α) Δημιουργία σταθερής βάσης εσόδων. Καίριο είναιεδώ το θέμα της οικονομικής αυτοτέλειας,με τη δυνατότητα προσαρμογής ακόμη και φορολογικών συντελεστών. Αναγκαία επίσης είναιη πλήρης διευκρίνιση των όρων «τέλος» και «φόρος» για τους πολίτες. Η είσπραξή τους από τους ΟΤΑ, με πλήρη αναδιοργάνωση των οικονομικών υπηρεσιών τους, θα είναι ο πυλώνας της αυτονομίας τους. Τυχόν αυξημένες ανάγκες θα αντιμετωπίζονται μέσω έκτακτης φορολογίας, μόνο με πλήρη εξειδίκευση στα προγράμματα των υποψηφίων, τόσο της ανάγκης όσο και του τρόπου απορρόφησης. Επίσης, κατανομή των ΚΑΠ με σύγχρονα κριτήρια, όπως την εισαγωγή του λόγου των δημοτών προς τους εργαζομένους στο Δήμο.
Β)Βέλτιστη χρήση των περιορισμένων πόρων με διαδημοτικές συνεργασίες και χρήση πρωτότυπων συγκριτικών μεθόδων.
Γ)Δημιουργία για την αντιμετώπιση μακροπρόθεσμων προκλήσεων με άλλα επίπεδα διοίκησης, πανεπιστήμια κοινωνικές επιχειρήσεις και ιδιώτες.
Ε.Συμπερασματικά:
Με το πολιτικό κλίμα να χρωματίζεται από το βαρύ πέπλο της ύφεσης, η μόνη πρόταση που μπορεί να έχει βάση και να τύχει κοινωνικής αποδοχής και υποστήριξης είναι αυτή που προτείνειμια ισχυρή, ανεξάρτητη αυτοδιοίκηση με προτεραιότητα στην ανάπτυξη των επιμέρους περιοχών (αντίστοιχα ά και β βαθμού) μέσα από αναπτυξιακά έργα και απλοποιημένες διαδικασίες. Θέλουμε την αυτοδιοίκηση πραγματικό αρωγό των πολιτών και αναπτυξιακό μοχλό εξόδου από την κρίση.
Το κάθε ευρώ που καταβάλει στις τοπικές αρχές, ο πολίτης θα γυρίζει σε αυτόν μέσα απόκοινωνικές παροχές. Το ανωτέρω πλαίσιο θα στηριχθεί τοπικά και περιφερειακά μέσα από πολιτικές συμφωνίες δυνάμεων που εκφράζουν το ΔημοκρατικόΚοινωνικό Κέντρο, τη Σοσιαλδημοκρατία και το Δημοκρατικό Σοσιαλισμό και θα στηρίξουν άξια και ικανά πρόσωπα που θα τιςυλοποιήσουν.
Προτεραιότητά μας αποτελούνη πολιτική πρόταση, τα πρόσωπα και οι συνδυασμοί και όχι το «προσωπείο» μιας στενής και άνευ νοήματος κομματικής στήριξης.
ΥΓ: Η προτεινόμενη αλλαγή του εκλογικού νόμου μπορεί ναέχει και θετικά χαρακτηριστικά.Μπορεί να επιτρέψει την ανάδειξη ικανών προσώπων. Ενέχει όμως και τον κίνδυνο ενός μη λειτουργικού δημοτικού συμβουλίου με την πλειοψηφία να είναι αντίθετη στον αιρετό Δήμαρχο. Καθόλου αμελητέες δεν είναι καθαρά τεχνικής φύσεως ζητήματα, που θα δυσχεράνουν τη διαδικασία των εκλογών και τον ψηφοφόρο που θα κληθεί να επιλέξει υποψηφίους και να αξιολογήσει προγράμματα με αμφίβολη τη δυνατότητα υλοποίησης. Δεν συμφωνούμε σε καμία αλλαγή του ποσοστού εκλογής από το 50% στο 42% κάτι τέτοιο είναι αντιδημοκρατικό και αντισυνταγματικό.
Σε κάθε περίπτωση η όποια αλλαγή, για να αποφευχθούν δυσάρεστοι συνειρμοί σκοπιμοτήτων, θα πρέπει να ισχύσει κατ΄αναλογία με τον εκλογικό νόμο για τις εθνικές εκλογές, από την μεθεπόμενη αναμέτρηση.
