Τον Μάρτιο η Αθήνα θα βρεθεί στο επίκεντρο της διεθνούς συζήτησης για την πολιτική καινοτομία με την ημερίδα που θα πραγματοποιηθεί στις 21 του μηνός στο Ιονικό Κέντρο με θέμα «Συμμετοχή πολιτών: σχεδιάζοντας από την πλατεία της γειτονιάς ως το Σύνταγμα της Ελλάδας», όπου θα συμμετέχουν οργανώσεις από Βρετανία, Γαλλία, Φινλανδία και Ισλανδία. Θα ακολουθήσει, την Κυριακή 22 Μαρτίου, το επόμενο μεγάλο Εργαστήριο Πολιτών «Σύνταγμα 2.0» στη Νέα Σμύρνη.
«Συμμετοχικός σχεδιασμός νέων θεσμών»
Η πρόκληση του εγχειρήματος Σύνταγμα 2.0 (δεύτερης γενιάς) προέκυψε το 2012 ως αναγκαιότητα από τις συντονίστριες ομάδων πολιτών κυρίες Μαίρη Καρατζά και Στεφανία Ξυδιά. «Ασχολούμαστε ενεργά από το 2009 με δράσεις αστικής αναγέννησης μέσα από τους κόλπους του “Imagine the City”, διαπιστώνοντας έναν κοινωνικό αποκλεισμό που καταστέλλει τη δημιουργικότητα. Οι πολιτικές για τα αστικά θέματα αποφασίζονται μέσα σε κλειστά δίκτυα ισχύος» περιγράφει μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Καρατζά, υπεύθυνη στρατηγικού σχεδιασμού. «Καταλήξαμε ότι για να αλλάξουμε τις πόλεις όπου ζούμε πρέπει να δούμε τι μας εμποδίζει μέσα στις διαδικασίες. Στην ουσία οι θεσμοί, οι νομοθεσίες και οι τρόποι που αυτές διαμορφώνονται».
Ετσι ξεκίνησε μια περιπέτεια χαρτογράφησης των πρωτοβουλιών για την αλλαγή του Συντάγματος, οι οποίες όμως ήταν διασπασμένες, καθώς κάθε μία είχε μια δική της πρόταση και παρέμενε αμετακίνητη. «Αυτό που δεν έβρισκε απάντηση είναι το πώς πάμε σε ένα νέο Σύνταγμα, και όχι τι θα λέει αυτό. Σε αυτήν ακριβώς τη φιλοσοφία πατούν οι δικές μας πρωτοβουλίες· εστιάζουμε στον συμμετοχικό σχεδιασμό νέων θεσμών. Για εμένα το Σύνταγμα είναι το κλειδί που μπορεί να ξεκλειδώσει ουσιαστικές αλλαγές στην κατάσταση» εξηγεί η κυρία Ξυδιά.
Καταμερισμός εξουσίας, θεσμική αναγνώριση του ρόλου του ενεργού πολίτη και της κοινωνίας των πολιτών, συμμετοχή των πολιτών στον έλεγχο της πολιτικής είναι νευραλγικά ζητήματα. «Σήμερα τα μόνα πολιτικά δικαιώματά μας είναι “του εκλέγειν και εκλέγεσθαι” και αυτό στη διαδήλωση. Αν θελήσουμε να συγκρίνουμε το Σύνταγμά μας με άλλα ευρωπαϊκά, θα δούμε ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο σύγκρισης της δημοκρατικότητάς του» τονίζει η κυρία Καρατζά.
«Υπάρχει και ένας συμβολισμός γύρω από το Σύνταγμα, καθώς αποτελεί ένα κοινωνικό συμβόλαιο, ένα κείμενο που πρέπει να ενώνει. Φέρνει κοντά ανθρώπους που αναζητούν κοινό έδαφος και δεν έρχονται να αντιπαρατεθούν. Πάμε πίσω στις αξίες που μας ενώνουν, στις προτεραιότητες που βάζουμε για τη χώρα, πώς την οραματιζόμαστε μέσα από την κρίση, τι έχουμε μάθει τα τελευταία χρόνια και τι επιδιώκουμε σε επίπεδο διαφάνειας, ισότητας, λογοδοσίας, ισονομίας» συμπληρώνει η συνεργάτριά της.
Οπως η Ισλανδία και η Φινλανδία
Σε «ένα Σύνταγμα των πολιτών, όχι των πολιτικών» αναφέρθηκε πριν από δύο εβδομάδες και ο αναπληρωτής υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης κ. Γιώργος Κατρούγκαλος. Είναι όμως αυτό δυνατόν; Η Ισλανδία έδωσε πρόσφατα το παράδειγμα, εμπλέκοντας ενεργά τους πολίτες, χρησιμοποιώντας και τα social media. Επίσης η Φινλανδία με πρόσφατη τροποποίηση του Συντάγματος έγινε η πρώτη χώρα που επιτρέπει στους πολίτες να υποβάλλουν νομοθετικές προτάσεις στο Κοινοβούλιο προς ψήφιση.
«Στόχος μας είναι να χτίσουμε μια διαδικασία δημιουργίας νέου Συντάγματος από τους πολίτες, ενώνοντας πρωτοβουλίες, δημιουργώντας δίκτυα, αλληλεπιδρώντας. Να δημιουργήσουμε εργαλεία που θα διευκολύνουν, θα επιταχύνουν, θα εξασφαλίζουν την αξιοπιστία χωρίς κεντρική καθοδήγηση» εξηγεί η κυρία Ξυδιά, μέλος της ομάδας συντονισμού. Για να επιτευχθεί αυτό, οι 40 άνθρωποι που ασχολούνται ενεργά με το εγχείρημα (εθελοντές στην πλειοψηφία τους) έκαναν για έναν χρόνο εσωτερικά εργαστήρια, αξιοποιώντας μελέτες και επικοινωνώντας με ανθρώπους που έχουν αντίστοιχη εμπειρία στο εξωτερικό και δημιούργησαν τρία στάδια.
«Εκκολαπτήρια» ενεργών πολιτών
Αρχικά τα Εργαστήρια Πολιτών δημιουργήθηκαν για τη συλλογή ποιοτικών δεδομένων, δηλαδή απόψεων, αξιών, νέων ιδεών με τη μέθοδο του «world café». «Είναι εντυπωσιακό βγαίνοντας από το εργαστήριο να μας λένε οι συμμετέχοντες “μάθαμε να ακούμε”» επισημαίνει η νομικός κυρία Εβίκα Καραμαγκιώλη, επιστημονική συνεργάτρια του έργου. «Δημιουργούμε ουσιαστικά μια ανάγκη, εκμεταλλευόμενοι και το κοινωνικοπολιτικό momentum. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι υπάρχει δυναμική».
Η αφοσίωση των συμμετεχόντων έχει εκπλήξει τους συντονιστές. «Δεσμεύονται στις διαδικασίες χωρίς περιθώριο ρητορικής μίσους ή group therapy» επισημαίνει η κυρία Ξυδιά. Θυμάται έναν 14χρονο στο Μεσολόγγι που εντυπωσίασε με τη δομημένη σκέψη και τις αξιομνημόνευτες ατάκες του, όπως «κόμματα αρχών και όχι αρχηγών». Πολλοί φεύγουν ρωτώντας ενθουσιασμένοι «από εδώ και πέρα τι;». «Ζητούμενο είναι να ωθήσουμε τις συνθήκες σε μια ωριμότητα, ώστε να γίνει μια ειρηνική μετάβαση μέσα από διαδικασίες αξιοποίησης της κοινωνικής νοημοσύνης» αναφέρει η κυρία Καρατζά.Στόχος είναι η πραγματοποίηση 30 εργαστηρίων πολιτών σε όλη την Ελλάδα, να ακολουθήσει μια πανελλήνια δημοσκόπηση για να αναδειχθούν οι επικρατέστερες απόψεις και προτάσεις για το Σύνταγμα από τους πολίτες, που θα οδηγήσουν στην τρίτη φάση, το Συντακτικό Φόρουμ Πολιτών. Μια τριήμερη σύνοδο τυχαία επιλεγμένων πολιτών, όπου θα διαμορφωθούν συγκεκριμένα άρθρα και θέσεις για το Σύνταγμα της Ελλάδας.
Τα τρία Εργαστήρια Πολιτών που υλοποιούνται αυτή την περίοδο υποστηρίζονται από τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς «Place Identity», «Culture Polis» και «Scify» και συγχρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Είμαστε όλοι Πολίτες». Αποτελεί μέρος του συνολικού Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ (Ισλανδία, Νορβηγία, Λιχτενστάιν) για την Ελλάδα με Διαχειριστή Επιχορήγησης το Ιδρυμα Μποδοσάκη. Στο πλαίσιο της οκτάμηνης χρηματοδότησης περιλαμβάνεται ακόμη η δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας που θα προσφέρει στις κοινότητες πολιτών ενημέρωση, υλικό, πρακτικές οδηγίες για τη διοργάνωση εργαστηρίων πολιτών, καθώς και τη δυνατότητα μεταξύ τους επικοινωνίας και συντονισμό σε κοινές προκλήσεις.
