Η εμφάνιση πρώιμων διαταραχών, μεταξύ άλλων, δημιουργείται και από την ταύτιση με λανθασμένα πρότυπα. Η ταύτιση από μόνη της όμως δεν επαρκεί, έτσι λοιπόν έρχεται η τάση του να υπεραμυνόμαστε των φαντασιακών προτύπων. Αυτή η εξαντλητική άμυνα δημιουργεί μέσω της ματαίωσης και τις πρώτες διαταραχές ταυτότητας. Ματαίωση η οποία αναγνωρίζεται ως η αδυναμία πραγματοποίησής της ταύτισης. Η απομυθοποίηση κοινώς. Ένα γαϊτανάκι αν θέλετε, ένας φαύλος κύκλος στηριγμένος σε λανθασμένες προσλαμβάνουσες, «επίορκες» ονειρώξεις, «άστεγες» φαντασιώσεις και ένα θύμα – ο εαυτός μας.
Μια συνηθισμένη προβληματική προσμονή είναι και η αναζήτηση συναισθηματικής ανταπόδοσης. Η αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για συναισθηματικό συσχετισμό, οδηγεί αρκετές φορές σε εσφαλμένες αντιλήψεις, πλασματικές απαιτήσεις, ψευδαισθήσεις και απογοητεύσεις. Η προσμονή – που μεταφράζεται ως απαίτηση. Και η μη πραγματοποίηση της προσμονής – που εκδηλώνεται ως διαταραχή. Είναι δραματική η συνάρτηση της ζωής.
Στις συνεδρίες αναφέρεται συχνά ο όρος «προδοσία» από τον θεραπευόμενο. Με τον όρο προδοσία προσδιορίζεται η ανεκπλήρωτη προσδοκία, η τροποποιημένη πραγματικότητα, η εσφαλμένη αντίληψη, η ψευδαίσθηση, η αποκαθήλωση όσο και η αδυναμία ρεαλιστικού προσδιορισμού αποκρυσταλλωμένων επιθυμιών. Όλα τα ανωτέρω σε μια λέξη φορτωμένα. Η συνάρτηση λειτουργεί μέσω της θυματοποίησης. Η μη-εκπλήρωση των ανωτέρω φουσκώνει όλο και περισσότερο το μπαλόνι του θύματος και έτσι καθιστά τον άνθρωπο έρμαιο παθών και φοβιών. Με ένα απλοϊκό παράδειγμα, φανταστείτε την προσμονή/προσδοκία ως ένα ψυχοτρόπο ναρκωτικό, μέσω του οποίου ο άνθρωπος καθιστά τον εαυτό του εξαρτημένο. Η μη εκπλήρωση των προσδοκιών οδηγεί σε στερητικό σύνδρομο ενώ η νέα δημιουργία προσδοκιών προκαλεί την ίδια αύξηση ντοπαμίνης και συνακολούθων ορμονών που συναντάται και στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Η προσμονή εκτός από αιτία γέννησης διαταραχών προκαλεί και διαταραχές ευρείας κλίμακας σε γενικότερο κοινωνικό καμβά. Είναι λυτρωτικό για πολλούς θεραπευόμενους που προσέρχονται στο γραφείο με αιτήματα και «απαιτήσεις» επίλυσης παρεμφερών ζητημάτων, να συνειδητοποιούν πως πολλές από τις δυσλειτουργίες που ταλαιπωρούν την ζωή τους προκαλούνται από την συμπεριφοριστική «δυσκαμψία» της εξύψωσης τη προσμονής ως κάτι ιδεατό. Στην συνειδητοποίηση αυτή προτάσσονται ασφαλώς και άλλες άμυνες, καινούργιες αυτήν την φορά, όμως η αποδόμησή της γίνεται για τον άνθρωπο λιγότερο επίπονη φορά με την φορά.
Το να μην αναμένεις τίποτα, το να μην απαιτείς τίποτε και το να μην προσδοκάς τυφλά, δεν ισούται με παραίτηση από την ζωή, ή με την αδιαφορία. Η μη αποδοχή της προσδοκίας ως πηδάλιο στην ζωή μας, μας επιτρέπει να μάθουμε – σε κάθε ηλικιακό φάσμα – πως να χορεύουμε με τις αναποδιές της ζωής αλλά και πως να απολαμβάνουμε τα όσα ανέλπιστα έρχονται. Η πάταξη της προσδοκίας σκοτώνει την ανηδονία που προκαλεί η γνώση του μέλλοντος. Που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι καν γνώση αλλά ενοχικό κάτοπτρο.
Στην νέα λοιπόν αυτή πραγματικότητα, παρατηρούμε πως «θέση» έχουν μόνον τα άκρα. Με τον όρο «θέση» εννοεί το άρθρο κάθε στάση προβολής και κοινωνικού αυτοπροσδιορισμού. Είσαι «άκρο»; Έχεις λόγο, δικαιώματα, αξία και αξιώματα, άποψη και κάτοψη, είσαι υπαρκτός και ρεαλιστικός, σεβάσμιος και ελκυστικός. Τα άκρα, η απολυτότητα δηλαδή, παρουσιάζονται με πολλούς τρόπους σε μια κοινωνία της «ντόπας». Στις πολιτικές επιλογές και στην νεκρανάσταση αριστερών και δεξιών φασιστικών νοοτροπιών, στην καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, στον ρατσισμό, σεξισμό, απολυταρχισμό κοινωνικών μοντέλων, στην θεοποίηση αποτυχημένων ειδώλων εκπαίδευσης και ανατροφής. Άκρα βρίσκουμε στην εργασία μας, στις σχέσεις, στην τοξικότητα κάποιων μελών της οικογένειας, στην ερωτική προσέγγιση και στις απαιτήσεις μας – κοινώς στα επίπεδα προσδοκίας μιας κοινωνίας.
Κάθε προσδοκία που γίνεται απαίτηση είναι και μια προσμονή που είναι εν δυνάμει βία.
Στοιχεία που συλλέγονται καθημερινά στο γραφείο μου εδώ και χρόνια αλλά και σε άλλων συναδέλφων που ασχολούνται με ζητήματα βίας – κοινωνικής, ψυχικής, σωματικής, λεκτικής, σεξιστικής κ.α – δείχνουν πως παρατηρείται μια αυξητική τάση , ιδιαιτέρως σε νεαρές ηλικίες, ενός απόλυτου τρόπου σκέψης. Η προτροπή σε βιασμό, το σεξιστικό σχόλιο από όπου και αν προέρχεται, ο ρατσισμός, η προτροπή σε βία, τα άκρα και κάθε μορφή απόλυτης συμπεριφορά, δεν δημιουργούνται εν μια νυκτία. Είναι το αποτέλεσμα ενός πολιτιστικού εκτροχιασμού και μιας αδυναμίας οριοθέτησης συμπεριφορών. Στην αναγνώριση και θεοποίηση των άκρων κάθε «ουδέτερη» συμπεριφορά ή μειλίχια προσέγγιση θεωρείται βαρετή και αχρείαστη. Απορίας άξιο λοιπόν, πως «σοκάρεται» μια κοινή γνώμη που τροφοδοτεί με την επιβράβευσή της τέτοιες συμπεριφορές; Είναι αν θέλετε ίδιον του συνδρόμου του καθρέπτη να λοιδορείς το κάτοπτρο. Μια κοινωνία άκρως ενοχική που στρουθοκαμηλίζει, μια κοινωνική δομή που θεωρεί πολυτέλεια την ψυχική υγεία στα σχολεία και ταμπού την παρουσία παιδοψυχολόγων σε τάξεις. Μια νέα πραγματικότητα λοιπόν που τείνει να επενδύει στα άκρα αποκλείοντας κάθε βοηθητικούς αρμούς στήριξης της κοινωνίας.
Το ζήτημα της σεξιστικής βίας αλλά και της εμπορευματοποίησης των άκρων είναι ένα ταμπού για την Ελληνική κοινωνία καθώς αντιμετωπίζεται ευκαιριακώς εδώ και δεκαετίες. Απαιτείται συνολική και ουσιώδης προσπάθεια όλων των κοινωνικών παραγόντων και ιδιαιτέρως των κλάδων ψυχικής υγείας και εκπαίδευσης στην αναχαίτιση της βίας. Σημαντικά βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αναμφίβολα και σε πολιτειακό αλλά και τοπικό δημοτικό επίπεδο, χρειάζονται να γίνουν όμως περισσότερα. Οι αριθμοί είναι αδυσώπητοι. Μόνον φέτος στο γραφείο μας αντιμετωπίσαμε δεκάδες περιστατικά σωματικής βίας, περιστατικά σεξουαλικής βίας και είμαστε μάρτυρες μιας συνακόλουθης αύξησης διαταραχών φάσματος άγχους και πρόσληψης τροφής σε νεαρές ηλικίες.
Κωνσταντίνος Ι. Ευθυμίου
Ψυχολόγος MSc. MBA
