«Η μέρα µου αρχίζει με έναν αναστεναγμό και συνεχίζει τροχάδην, γιατί πάντα κάποια εκκρεμότητα της προηγούμενης μέρας με κυνηγάει την επομένη», λέει στην «Κ» η 45χρονη Ξένια, μητέρα δύο αγοριών. «Ολες οι πλευρές μού ζητάνε κάτι, εγώ δεν θέλω ούτε στη δουλειά μου να πω “δεν προλαβαίνω επειδή έχω τα παιδιά” ούτε στα παιδιά μου να αρνούμαι κάτι λόγω της δουλειάς». Το αποτέλεσμα, «νιώθω να καταρρέω, μπορώ να αποκοιμηθώ οπουδήποτε, αλλά τελικά κανείς δεν είναι ικανοποιημένος από εμένα». Η Ξένια έχει πιάσει τον εαυτό της να μην έχει κάνει μπάνιο για μια συνεχόμενη εβδομάδα. «Οσο για φίλους, με πολλούς έχω εντελώς χαθεί».
Η Ανδριάννα, 39 ετών, δεν μπορεί να επανέλθει στις συνήθειες της προ πανδημίας. «Οταν άρχισα να εργάζομαι από το σπίτι κατάλαβα πόσο πολύτιμη ήταν η παρουσία μου εδώ για τον γιο μου, τώρα δεν αντέχω να επιστρέψω στο γραφείο», περιγράφει. «Διαπιστώνω, άλλωστε, ότι τώρα χρειάζεται περισσότερη βοήθεια από εμένα, αυτά τα δύο χρόνια του έχουν αφήσει κενά σε πολλά επίπεδα». Οι παραπάνω σκέψεις –σπάνια αρθρώνονται σε λόγο– κατατρύχουν όλο και περισσότερο εργαζομένους γονείς, με τις μητέρες συνήθως να προηγούνται. Συσσωρευμένη κούραση από ένα μακρύ διάστημα εγκλεισμού, τηλεργασίας και τηλεκπαίδευσης, αγωνία εν μέσω ενός κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος που συνεχώς μεταβάλλεται και απονενοημένες προσπάθειες να συνεχίσουν τη ζωή τους από εκεί που την άφησαν τον Μάρτιο του 2020, έχουν οδηγήσει πολλούς γονείς στην εξουθένωση. Ερευνα του Ohio University στις ΗΠΑ ανέδειξε ότι 66% των γονέων βίωσε «parental burnout» στη διάρκεια της πανδημίας, με τους συντάκτες να επισημαίνουν ότι τα συμπτώματα της πρωτοφανούς εξουθένωσης παραμένουν. Στη Μεγάλη Βρετανία το ποσοστό όσων έπασχαν από έστω ένα σύμπτωμα εξουθένωσης ήταν 80%.
Η γονεϊκή εξουθένωση διακρίνεται σε τρία στάδια. «Στο πρώτο στάδιο νιώθουν εξαντλημένοι, αντιλαμβάνονται ότι δεν έχουν χρόνο για τον εαυτό τους», εξηγεί ο Χάρης Πίσχος, ψυχολόγος και οικογενειακός ψυχοθεραπευτής. «Στο δεύτερο παρατηρείται μια συναισθηματική αποστασιοποίηση, οι γονείς παύουν να παίρνουν χαρά από τη φροντίδα των παιδιών τους, κάτι που τους γεμίζει ενοχές και ντροπή», συνεχίζει, «γι’ αυτό σπάνια τα εκμυστηρεύονται και σχεδόν μόνο σε εμάς». Οταν η κατάσταση επιδεινώνεται, «βιώνουν αίσθηση αναποτελεσματικότητας και ανεπάρκειας, κάτι που μπορεί να τους οδηγήσει σε ψυχαναγκαστικές και τιμωρητικές συμπεριφορές προς το παιδί», λέει, «ωστόσο αυτό συμβαίνει πολύ σπάνια, προσωπικά δεν έχω ποτέ διαχειριστεί τέτοιο περιστατικό». Ο ίδιος εκτιμά ότι τέσσερις στους δέκα γονείς, με τους οποίους δουλεύει, βιώνουν με κάποιον τρόπο εξάντληση.
Την ψυχική και σωματική εξουθένωση μπορεί να μη συνειδητοποιούν οι ίδιοι οι γονείς, τη διακρίνουν όμως διά γυμνού οφθαλμού οι ειδικοί. «Είναι πολλοί γονείς που έρχονται σε εμάς με άλλα αιτήματα, όπως ψυχοσωματικές διαταραχές, προβλήματα στον γάμο τους ή ένταση στη σχέση με τα παιδιά τους, ωστόσο γενεσιουργός αιτία όλων αυτών των καταστάσεων είναι η δική τους εξουθένωση», σημειώνει η ψυχολόγος Μαρίνα Κωνσταντινίδου, υπεύθυνη στο Γραφείο Υποστήριξης Οικογένειας του Δήμου Νέας Σμύρνης. Οι πολλαπλοί ρόλοι, οι υψηλές απαιτήσεις και πολλές αντικειμενικές δυσκολίες συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα. Η πραγματικότητα γίνεται ακόμη πιο πιεστική στις μονογονεϊκές οικογένειες ή σε εκείνες που έχουν μέλη με κάποια αναπηρία. Πλήθος ψυχοσωματικών συμπτωμάτων συνδέονται με την εξουθένωση – δερματικά και γαστρεντερικά προβλήματα, αρρυθμίες και ταχυπαλμίες, φοβίες, αλλά και κρίσεις πανικού. «Θύματα» της εξουθένωσης η σχέση με το έτερον ήμισυ και βέβαια με τα παιδιά.
«Η πανδημία βρήκε τους γονείς πλήρως απροετοίμαστους, ωστόσο ο τρόπος ζωής μας περιελάμβανε ήδη όλες τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση του γονεϊκού burnout».
Πολλοί ήλπιζαν ότι η λήξη των περιοριστικών μέτρων θα έβαζε τέλος στην κόπωσή τους, όμως η καθημερινότητα εξελίσσεται διαφορετικά. «Επειτα από δύο πολύ δύσκολα χρόνια, αδημονούσαμε να επανέλθουμε στην κανονικότητα και το κάναμε τόσο γρήγορα, που δεν δώσαμε τον απαιτούμενο χρόνο για να γίνει ομαλά η μετάβαση», σχολιάζει ο κ. Πίσχος. «Μπορεί επίσημα να έχουμε περάσει σε άλλη φάση, βιώνουμε, ωστόσο, επιπτώσεις της πανδημίας, όπως την αυξημένη πλέον ευαλωτότητα των παιδιών σε ιούς», περιγράφει η παιδίατρος Λίζα Δημητρίου. «Παρακολουθώ πολλά παιδιά, ειδικά προσχολικής ηλικίας, τα οποία από το φθινόπωρο έως τώρα περνούν ασταμάτητα ιώσεις». Πολλοί ήδη εξουθενωμένοι γονείς νιώθουν ότι δεν έχουν πλέον υπομονή και αντοχές να φροντίζουν ένα άρρωστο νήπιο στο σπίτι, έτσι επιλέγουν να σταματήσουν τη φοίτησή τους σε βρεφικούς και παιδικούς σταθμούς. «Στέλνουν το παιδί Δευτέρα στο σχολείο, μέχρι την Τετάρτη το βράδυ εμφανίζει τα πρώτα συμπτώματα, κάτι που με μαθηματική ακρίβεια θα “κλείσει” όλη την οικογένεια στο σπίτι το Σαββατοκύριακο – αυτό, όμως, κανείς δεν το αντέχει πλέον».
Κούραση και φόβος
Ευθύνεται, όμως, μόνον η πανδημία για το burnout; «Η πανδημία βρήκε τους γονείς πλήρως απροετοίμαστους, ωστόσο ο τρόπος ζωής μας περιελάμβανε ήδη όλες τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση του γονεϊκού burnout», απαντάει o κ. Πίσχος. Οι άνθρωποι κατά κανόνα τεκνοποιούν σε μεγαλύτερη ηλικία, «επομένως είναι περισσότερο συνειδητοποιημένοι και υπεύθυνοι, αλλά ταυτόχρονα έχουν λιγότερες σωματικές αντοχές». Οι νέοι γονείς «αναλαμβάνουν τον ρόλο τους εμφορούμενοι από τον φόβο ότι μπορεί οι δικές τους συμπεριφορές να προκαλέσουν μακροπρόθεσμα κάποιο ψυχολογικό τραύμα στο παιδί τους και σταδιακά εγκλωβίζονται στον ρόλο του ιδανικού γονιού, συγκρίνοντας μάλιστα συχνά τον εαυτό τους με άλλους γονείς». Η υπερπληροφόρηση σχετικά με τον γονεϊκό ρόλο συχνά τους αγχώνει, «ειδικά όταν προσπαθούν να εφαρμόσουν άκριτα πληροφορίες ως εντολές». Οι περισσότεροι, άλλωστε, δεν έχουν εκπαιδευθεί για τον γονεϊκό ρόλο και όταν το συνειδητοποιούν, οι φόβοι τους πολλαπλασιάζονται.
Αυτό, ωστόσο, που προκαλεί μεγάλη αμηχανία είναι η αλλαγή των συνθηκών ζωής από τη δεκαετία του ’80 και του ’90 έως σήμερα. «Ο κόσμος στον οποίο καλούνται να μεγαλώσουν τα παιδιά τους δεν έχει καμία σχέση με εκείνον στον οποίο μεγάλωσαν οι ίδιοι», παρατηρεί ο κ. Πίσχος. «Η εξέλιξη της τεχνολογίας και ο ρόλος της ζωής μας, αλλά και η πολύ μεγάλη ρευστότητα που επικρατεί σε οικονομικό, κοινωνικό, ακόμη και γεωπολιτικό επίπεδο, δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα», επισημαίνει. «Ετσι καλούνται να “συνδημιουργήσουν” μαζί με τα παιδιά τους ένα νέο μοτίβο οικογενείας».
Το τεστ της μάσκας στο αεροπλάνο
Μια εργαζόμενη μητέρα δύο αγοριών στην προσχολική ηλικία, προσήλθε στον ψυχολόγο – ψυχοθεραπευτή Χάρη Πίσχο για να αντιμετωπίσει τις όλο και πιο συχνές κρίσεις πανικού και το αυξημένο άγχος της. «Η ίδια έπασχε από μια αίσθηση εγκλωβισμού, την οποία είχε ενισχύσει και το lockdown και είχε απομακρυνθεί από τον σύζυγό της, ο οποίος της ασκούσε έντονα κριτική σε θέματα ανατροφής των παιδιών». Μαζί δούλεψαν τη συμπτωματολογία, το πώς να επικοινωνεί καλύτερα με τον σύντροφό της, πώς να του ζητάει βοήθεια, αλλά και πώς να φροντίζει η ίδια τον εαυτό της. Ενάμιση χρόνο αργότερα, η γυναίκα έχει κάνει σημαντικά βήματα και έχει κατορθώσει να εξασφαλίζει χρόνο για τον εαυτό της «και έτσι περιορίστηκαν δραστικά οι κρίσεις πανικού».
«Εν προκειμένω, η λέξη-κλειδί είναι η “αυτοφροντίδα”», υπογραμμίζει η Μαρίνα Κωνσταντινίδου. «Αρχικά, προσπαθώ να διερευνήσω πώς οι γονείς μπορούν να βοηθηθούν από το περιβάλλον τους, από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ή πώς μπορούν να ενεργοποιηθούν φίλοι και συγγενείς». Για να «γεμίσουν» μπαταρίες και για να βελτιωθούν οι σχέσεις του ζευγαριού, που βάλλονται από τη γονεϊκή εξουθένωση, «τους προτρέπω να βρίσκουν χρόνο για να κάνουν μια αγαπημένη δραστηριότητα μόνοι τους, αλλά και χρόνο για να μοιραστούν με τον σύντροφό τους». Δεν είναι λίγες οι φορές που οι σύγχρονοι γονείς περιμένουν να κοιμηθούν τα παιδιά τους «για να ανοίξουν και πάλι το λάπτοπ και να δουλέψουν, κάτι που θεωρώ καταστρεπτικό», αναφέρει ο κ. Πίσχος. «Πρέπει να έχουν πάντοτε υπόψη ότι οι ίδιοι με τη στάση ζωής τους δίνουν ένα πρότυπο στο παιδί – αν αυτό βλέπει απέναντί του έναν κουρασμένο και αφημένο άνθρωπο, κάποτε θα τον μιμηθεί», σημειώνει η κ. Κωνσταντινίδου.
«Προσπαθώ να τους απενοχοποιήσω, δεν υπάρχει ιδανικός γονέας, πρέπει να κατεβάσουν τον πήχυ των προσδοκιών τους, τονίζει ο κ. Πίσχος. Επίσης, «τους εξηγώ λεπτομερώς τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών, γιατί συχνά ερμηνεύουν κάποιες συμπεριφορές λανθασμένα και θεωρούν ότι οι ίδιοι τις έχουν προκαλέσει, ενώ αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις σε μια συγκεκριμένη ηλικία». Μια εικόνα οικεία σε όλους συνοψίζει τις παραπάνω κατευθύνσεις των ειδικών – πριν από μια αεροπορική πτήση δίνεται η οδηγία σε περίπτωση κινδύνου, πρώτα να φορέσει ο γονιός τη μάσκα οξυγόνου και μετά να την τοποθετήσει στο παιδί δίπλα του.
Η σύγχρονη οικογένεια στη «σκιά» του burnout
66% των εργαζόμενων γονέων βίωσαν γονεϊκό burnout, σύμφωνα με έρευνα του Οhio University.
68% των μαμάδων απάντησαν ότι βιώνουν burnout.
42% είναι το αντίστοιχο ποσοστό των μπαμπάδων.
80% των γονέων στο Ηνωμένο Βασίλειο βίωσαν burnout κατά την πανδημία.
2% από τις 545.000 κλήσεις (περίπου 11.000) που πραγματοποιήθηκαν κατά την πανδημία στη γραμμή 10306 αφορούσαν γονείς
με παιδιά.
Η γραμμή βοήθειας
Στη γραμμή ψυχοκοινωνικής στήριξης 10306, που ξεκίνησε τη λειτουργία της στη διάρκεια της πανδημίας, πραγματοποιήθηκαν 545.000 κλήσεις (από 4.4.2020 έως 31.12.2022), εκ των οποίων το 2% αφορούσε γονείς με παιδιά. Βλέποντας τις αυξημένες ανάγκες, ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής την καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ, δρ Ελένη Λαζαράτου, δημιούργησαν το Πρόγραμμα Υποστήριξης Γονεϊκών Ικανοτήτων, το οποίο άγγιζε μεταξύ άλλων και το θέμα της γονεϊκής εξουθένωσης. «Επρόκειτο για δέκα δομημένες συνεδρίες που κάναμε διαδικτυακά», αναφέρει η δρ Λαζαράτου στην «Κ». «Εξαρχής τους τόνιζα ότι ζούμε μια κρίση, η οποία δεν θα διαρκέσει για πάντα, έχει μια αρχή, μια μέση και ένα τέλος». Εν συνεχεία, τους ενθάρρυνε να βρίσκουν ορισμένες στιγμές εντός του 24ώρου για τους ίδιους και να προχωρούν σε καταμερισμό των εργασιών μέσα στο σπίτι. «Στις περιπτώσεις που το κλίμα στην οικογένεια ήταν πρωτύτερα καλό, οι δυσκολίες ξεπερνιόντουσαν, όταν όμως οι σχέσεις των γονέων ήταν ήδη κακές, η κατάσταση εξελισσόταν ακόμη χειρότερα». Το στοίχημα, επί της ουσίας, είναι οι γονείς να λειτουργούν ως «ομάδα» και όχι να αλληλοκατηγορούνται.
πηγή καθημερινή
